Περί αληθείας και άλλων τινών
Το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ελεύθερον το εύψυχον. (Θουκυδίδου Ιστορία Β΄, 43).
Θεμέλιο της ευτυχίας είναι η ελευθερία, και θεμέλιο της ελευθερίας είναι η γενναιότητα.
«Δικηγόρος;!!! Δηλαδή ψεύτης!!!» Κοινότοπη αντίδραση του μέσου πολίτη στο άκουσμα της επαγγελματικής ιδιότητας του ερωτηθέντος συνομιλητή του. Ακόμα ένα μοτίβο με προφανές ψυχολογικό υπόβαθρο άλλοτε δικαιολογημένο και άλλοτε όχι. Είναι γνωστός σε πολλούς ο διάλογος του μύθου μεταξύ του αετού και του σαλιγκαριού που συναντήθηκαν στην αετοράχη του πρώτου: «Καλά» λέει ο αετός «πως κατάφερες και έφτασες εδώ πάνω;» «Εγώ;» ρωτάει το σαλιγκάρι «Καλύτερα να μας πεις εσύ πως τα κατάφερες» «Μα φυσικά με τα φτερά μου» απαντάει αγέρωχα ο αετός. Και η αντίδραση του σαλιγκαριού «Ε, κι εγώ ήρθα εδώ γλείφοντας και με τα κέρατά μου».
Γιατί άραγε κατά τεκμήριο η ελληνική κοινωνία αποδίδει στον δικηγόρο τα χαρακτηριστικά του σαλιγκαριού του μύθου; Το κάνει δικαίως ή αδίκως; Ή μήπως εν τέλει το ερώτημα αυτό αποτελεί ψευδοδίλλημα και η ουσία κρύβεται αλλού; Μήπως στην ιστορική συγκυρία των ημερών μας θα πρέπει να κοιτάξουμε τόσο ως κοινωνία όσο και ως ενεργοί πολίτες κατάματα την αλήθεια χωρίς ταμπού χωρίς προκάτ αντανακλαστικά μοτίβα αλλά και χωρίς συντεχνιακού τύπου κομπλεξισμούς και εσωστρέφεια;
Ο Dale R. Harris Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου του Colorado σε μήνυμά του προς τα μέλη του Συλλόγου περί το Σεπτέμβριο του 2000, μοιράζεται την αγωνία και πλήθος προβληματισμών με εφαλτήριο το βασικό ερώτημα: «Ψεύδονται οι Δικηγόροι;»
Περί το 2000 λοιπόν ο συνάδελφος Dale R. Harris παρακολούθησε μαζί με άλλους προέδρους δικηγορικών συλλόγων των ΗΠΑ ένα πρόγραμμα το οποίο χρηματοδοτούνταν από την Εθνική Επιτροπή Προέδρων Δικηγορικών Συλλόγων σε συνδυασμό με την ετήσια Σύνοδο των Δικηγορικών Συλλόγων. Το πρόγραμμα είχε τίτλο: Σκληρή γλώσσα, σκληρές λύσεις, επαναθεμελίωση-επανίδρυση της αξίας των Δικηγόρων. Το μήνυμα ήταν απογοητευτικό: Είμαστε θεράποντες ενός επαγγέλματος με σοβαρό πρόβλημα, ενός επαγγέλματος που η κοινωνία απαξιώνει και εμπιστεύεται όλο και λιγότερο και αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί και να αναστραφεί.
Οι ομιλητές της Συνόδου αρχικά διέγνωσαν διάφορους παράγοντες που πίστευαν ότι αποτελούν το σκληρό πυρήνα του προβλήματος: Η απώλεια της αξιοπιστίας και φερεγγυότητας των δικηγόρων, η χρονική διάρκεια και το κόστος της αντιδικίας στα πολιτικά δικαστήρια, τα χρήματα και οι επιπτώσεις τους στην συμπεριφορά του δικηγόρου, ο τρόπος που οι δικηγόροι διαχειρίζονται εαυτούς, οι συνέπειες της ελλείψεως καθοδηγήσεως και η πίεση του ανταγωνισμού στην συμπεριφορά του δικηγόρου, πληθωρισμός και διαφήμιση των δικηγόρων.
Ως απαύγασμα αυτών των συζητήσεων καθιερώθηκαν κάποιες Πρωτοβουλίες επαγγελματικής μεταρρύθμισης για να επιδιωχθούν αλλαγές δομικές και σε βάθος χρόνου στην κουλτούρα και την πρακτική των Δικηγόρων σε μια προσπάθεια αντιμετωπίσεως των προβλημάτων. Ο Οργανισμός PRI (Professional Reform Initiatives=Πρωτοβουλίες Επαγγελματικής Μεταρρύθμισης) αποφάσισε να εστιάσει αρχικά στην κοινωνική πεποίθηση ότι οι Δικηγόροι δεν λένε την αλήθεια και θα κάνουν ή θα πουν οτιδήποτε προκειμένου να κερδίσουν ή να βελτιώσουν τη θέση των πελατών τους. Έτσι η πρώτη αρχή του οργανισμού PRI είναι ένα πρόγραμμα με σκοπό την αναδιαμόρφωση της κουλτούρας και της πρακτικής των δικηγόρων έτσι ώστε η αλήθεια να πριμοδοτείται και να τιμωρείται το ψεύδος.
Ένας από τους ομιλητές του προγράμματος είπε ευθέως και χωρίς περιστροφές: «Οι Δικηγόροι όντως ψεύδονται» και ως παραδείγματα ανέφερε τους δικηγόρους που πιέζονται για να αυξήσουν τις χρεώσιμες ώρες εργασίας τους, δικηγόρους που διαστρέφουν τα πραγματικά ή νομικά περιστατικά εντός ή εκτός των δικαστικών αιθουσών, αυτούς που με κάθε μέσο αποφεύγουν να πουν την αλήθεια, και αυτούς που κατά τις διαπραγματεύσεις για την επίτευξη δικαστικού συμβιβασμού ψευδώς ισχυρίζονται ενώπιον του δικαστή ότι δεν έχουν εξουσιοδότηση να ανέβουν πιο ψηλά ή να πέσουν πιο χαμηλά.
Ένας άλλος εξέχων Αμερικανός δικηγόρος ο Floyd Abrams είπε λίγα χρόνια πριν ότι σε μια ποινική δίκη δεν είναι σημαντικότερη προτεραιότητα η αναζήτηση της αλήθειας αλλά η νίκη. Ο συνάδελφος αυτός έγραψε με αφορμή την υπόθεση του O.J. Simpson (του γνωστού παίκτη του ράγκμπι που κατηγορήθηκε ότι σκότωσε τη γυναίκα του και τον φίλο της και εν τέλει αθωώθηκε) ότι εγείρονται τεράστια ερωτήματα για το τι ζητά η κοινωνία από τους δικηγόρους να κάνουν και με πόσο ανήθικο τρόπο το ζητά. Ο Abrams τόνισε ότι σύμφωνα με το Αμερικανικό δικαιϊκό σύστημα ήταν καθήκον των συνηγόρων υπεράσπισης του O.J. Simpson να «επιτεθούν» στους κατηγόρους του Simpson, να αμφισβητήσουν την εγκυρότητα του test DNA, να αμφισβητήσουν την αξιοπιστία της Αστυνομίας, και αν ήταν εφικτό να επιχειρηματολογήσουν εις βάρος του χαρακτήρα του θύματος, και όλα αυτά ανεξάρτητα από το εάν ο Simpson ήταν πράγματι ένοχος ή όχι για το έγκλημα για το οποίο κατηγορούνταν.
Ο Abrams πρότεινε ότι η κοινωνία θα πρέπει να απαιτεί από τους δικηγόρους να βλέπουν τους εαυτούς τους περισσότερο ως μέρος ενός δικαιϊκού συστήματος και λιγότερο ως το alter ego των εντολέων τους, κλείνει δε το άρθρο του με τον εξής προβληματισμό: «θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν οδηγεί σε δικαιοσύνη να έχουμε ένα σύστημα στο οποίο πολλοί δικηγόροι σπαταλούν πολύ περισσότερο χρόνο για να αποφύγουν την αλήθεια παρά για να την ανακαλύψουν».
Οι ιδέες που προτάθηκαν από τον Οργανισμό PRI για την αντιμετώπιση του προβλήματος ήταν οι ακόλουθες:
– Δημόσια υποστήριξη των δικαστών που απαιτούν αλήθεια και τιμιότητα από όλους όσοι εμφανίζονται στο Δικαστήριο και οι οποίοι επιβάλλουν ουσιαστικές κυρώσεις στους παραβάτες.
– Ενθάρρυνση των δικαστών προκειμένου να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο και πόρους προς εξεύρεση πρακτικών τρόπων αναζήτησης της αλήθειας, όταν είναι προφανές ότι κάποιος παραπλανά το Δικαστήριο.
– Εκπαίδευση των επιχειρήσεων και του κοινού αναφορικά με το καθήκον του δικηγόρου να λέει την αλήθεια στο Δικαστήριο, και το καθήκον του Δικαστηρίου να επιβάλλει κυρώσεις σε δικηγόρους και εντολείς-ιδιώτες που δεν το πράττουν.
– Υποστήριξη προγραμμάτων με έμφαση στην προαγωγή των έντιμων χρεώσεων και στηλίτευση των ανέντιμων χρεωστικών πρακτικών.
– Καθιέρωση συστήματος ευρείας βάσεως δεδομένων με διαταγές Δικαστηρίων που τιμωρούν-επιβάλλουν κυρώσεις σε δικηγόρους για ανέντιμη συμπεριφορά έτσι ώστε να ταυτοποιούνται οι υπότροποι.
– Ενθάρρυνση των Επιτροπών των Νομικών Σχολών και των Δικηγορικών Συλλόγων να δώσουν έμφαση στην τιμιότητα και την αλήθεια ως ακρογωνιαίους λίθους του δικαιϊκού συστήματος.
– Καθιέρωση συμβουλευτικών προγραμμάτων για νέους δικηγόρους που θα εστιάζουν στην υποχρέωση των δικηγόρων να λένε την αλήθεια σε όλες τους τις εκδηλώσεις.
Κατόπιν της ανωτέρω ενημέρωσης ο Dale R. Harris καλούσε τα μέλη του Συλλόγου του να καταθέσουν τις προτάσεις τους και τους προβληματισμούς τους.
Στην Ελλάδα από όσο γνωρίζω δεν έχει ληφθεί πρόσφατα τέτοιας φύσεως πρωτοβουλία. Γιατί άραγε; Επ’ ουδενί πιστεύω ότι υπάρχει συνάδελφος που θέλει ή επιδιώκει καθ’ οιονδήποτε τρόπο να αποδίδονται στους δικηγόρους τα χαρακτηριστικά του σαλιγκαριού του μύθου και όχι του αετού. Μέχρι πριν λίγα χρόνια ήμουν της απόψεως ότι οι ρήξεις ξεκινούν από ψηλά. Εδώ και λίγο καιρό έχω αλλάξει γνώμη. Οι ρήξεις μπορούν κάλλιστα να ξεκινήσουν και από χαμηλά, από τη ρουτίνα όλων μας, από την καθημερινή μας πρακτική.
Ωστόσο χωρίς πρωτοβουλίες, χωρίς δράσεις δεν θα αλλάξουν πολλά. Θα ισχύει και στην περίπτωσή μας -και αυτό αφορά προεχόντως την κοινωνία μας αλλά και τους δικηγόρους ως επαγγελματικό κλάδο με θεσμικό και ευαίσθητο ρόλο- ότι και για τον ανθρωπάκο που θέλησε να ψωνίσει απόλυτη αλήθεια από το μαγαζάκι της αλήθειας μιας μικρής επαρχιακής πόλης.
Εκστασιάστηκε όταν είδε την ταμπέλα έξω από το μαγαζάκι. ΤΟ ΜΑΓΑΖΙ της αλήθειας έγραφε. Σκέφτηκε ότι αν και διέθετε ανεπτυγμένη φαντασία, του ήταν αδύνατον να φανταστεί τι μπορεί να πουλούσαν. Μπήκε. Πλησίασε την κοπέλα που στεκόταν στον πρώτο πάγκο και τη ρώτησε: «Συγνώμη. Είναι αυτό το μαγαζί της αλήθειας;» «Μάλιστα κύριε. Τι λογής αλήθεια θέλετε; Αλήθεια μερική, αλήθεια σχετική, αλήθεια στατιστική, πλήρη αλήθεια;»
Ώστε λοιπόν πουλούσαν αλήθεια. Ποτέ δεν είχε φανταστεί ότι ήταν δυνατόν κάτι τέτοιο. Να πηγαίνεις σ’ένα μέρος και να παίρνεις την αλήθεια, ήταν υπέροχο. «Θέλω πλήρη αλήθεια» αποκρίθηκε ο άνθρωπος χωρίς ταλάντευση. «Είμαι τόσο απηυδισμένος από τα ψέματα και τις πλαστογραφίες» σκέφτηκε. «Δε θέλω άλλες γενικεύσεις, ούτε δικαιολογίες, δεν θέλω απάτες ούτε κοροϊδίες» «Απόλυτη αλήθεια» διόρθωσε. «Μάλιστα κύριε. Ακολουθήστε με». Η κοπέλα συνόδευσε τον πελάτη σ’ ένα άλλο μέρος του καταστήματος και δείχνοντας έναν πωλητή με αυστηρό ύφος, είπε: «Ο κύριος θα σας εξυπηρετήσει». Ο πωλητής πλησίασε και περίμενε τον πελάτη να μιλήσει. «Ήρθα ν’ αγοράσω την απόλυτη αλήθεια». «Αχά! Συγνώμη, αλλά γνωρίζετε την τιμή;» «Όχι. Πόσο κοστίζει;» αποκρίθηκε τυπικά. Στην πραγματικότητα ήξερε ότι θα πλήρωνε όσο όσο για να έχει όλη την αλήθεια. «Για όλη την αλήθεια» είπε ο πωλητής «το αντίτιμο είναι ότι ποτέ πια δεν θα έχετε την ησυχία σας». Ένα ρίγος διέτρεξε τη ράχη του ανθρώπου. Ποτέ δεν είχε φανταστεί ότι το κόστος θα ήταν τόσο υψηλό. «Ευχ….Ευχαριστώ……… Συγνώμη…….» ψέλλισε.
Έκανε μεταβολή και βγήκε από το κατάστημα κοιτώντας το έδαφος. Ένιωσε λίγο θλιμμένος όταν κατάλαβε ότι δεν ήταν ακόμα προετοιμασμένος για την απόλυτη αλήθεια, ότι ακόμα χρειαζόταν ορισμένα ψέματα για να βρίσκει ανάπαυση, ορισμένους μύθους και εξιδανικεύσεις για να καταφεύγει, ότι ήθελε κάποιες δικαιολογίες για να μην αντιμετωπίζει τον ίδιο του τον εαυτό …. «Ίσως αργότερα» σκέφτηκε. «Ίσως αργότερα».
Ένα παλιό αραβικό ρητό λέει: «Για να μπορέσεις να ξεφορτώσεις ένα φορτίο χαλβά το πιο σημαντικό είναι να έχεις δοχεία για να τοποθετήσεις το χαλβά». Με τη Σοφία και την Αλήθεια ισχύει το ίδιο όπως με το χαλβά. Εμείς άραγε έχουμε αρκετά δοχεία για να τα γεμίσουμε αλήθεια;
ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΑΣ. ΦΛΩΡΟΣ
Βιβλιογραφία-Πηγές:
1. The Colorado Lawyer, September 2000, Colorado Bar Association President’s Message to Members, Do Lawyers Lie? by Dale R. Harris.
2. From a collection of papers produced by PRI and distributed at NCBP Conference, July 8, 2000.
3. Abrams, “Why Lawyers Lie,” New York Times Magazine (Oct. 9, 1994) at 54.
4. Supra, note 1.
5. Χόρχε Μπουκάι: «Να σου πω μια ιστορία».